یادگیری در خواب؛ واقعیت علمی یا دروغ تبلیغاتی؟ - خبر آزمون

سال هاست که دانشمندان در مورد خواب و فعالیت مغز در طول این بازه زمانی در حال پژوهش و تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده هستند.

آیا مغز انسان در هنگام خواب توانایی یادگیری مطالب تازه را دارد؟ آیا می توان با استفاده از راهکارهای یادگیری در خواب اطلاعات را در حافظه بلندمدت ذخیره کرد؟ برترین شیوه یادگیری در خواب چیست؟ آیا امکان یادگیری زبان کشورهای دیگر در حین خواب وجود دارد؟

ما در این مقاله سعی نموده ایم یک بار برای همیشه با توجه به اطلاعات به دست آمده تا سال 2023 درباره نحوه فعالیت مغز در حین خواب با استفاده از نتایج پژوهش های انجام شده در مراکز علمی و تحقیقاتی معتبر جهانی به پاسخ این سوالات بپردازیم.

طبیعتا علم امروزی برای آنالیز تمامی زوایای فعالیت مغز انسان کافی نبوده و روز به روز شاهد افشاگری های تازه علمی در این خصوص هستیم؛ در نتیجه ممکن است در آینده ای نه چندان دور، بسیاری از مطالبی که در ادامه ذکر می کنیم رد یا تاثیر آن ها مهم تر تلقی گردد. برای یافتن پاسخ سوال های خود با همراه باشید.

آیا امکان یادگیری در خواب وجود دارد؟

برای پاسخ به این سوال به نتایج آزمایش های ارائه شده در این خصوص ارجاع می کنیم:

آزمایش محققان بیمارستان عمومی ماساچوست با همکاری کارشناسان دانشگاه براون:

دانیل رابین، دکترای مرکز MGH می گوید: دانشمندان مدت هاست پی برده اند که در حین خواب، پدیده ای به نام باز پخش وقایع رخ می دهد؛ اما نحوه عمل این بازپخش چگونه است؟

باز پخش مکانیزمی است که مغز برای دسته بندی کردن اطلاعات تازه ورودی به حافظه در حین خواب انجام می دهد. بر اساس این مکانیزم اطلاعاتی که از اهمیت بالاتری برخوردار هستند در قسمت حافظه بلندمدت ذخیره و اطلاعاتی که از اهمیت کمتری برخوردارند در قسمت کوتاه مدت مغز جایگزین اطلاعات قبلی می شوند. موضوع بازپخش تا به امروز تنها روی موش های آزمایشگاهی با آزمایش هایی نظیر هزارتو انجام می شد؛ اما آیا این نوع یادگیری با نحوه یادگیری در انسان شباهت دارد؟

رابین، کش و همکارانش برای آنالیز نحوه عملکرد مکانیزم بازپخش وقایع قشر حرکتی مغز انسان، یک مرد 36 ساله مبتلا به تتراپلژی (فلج بودن هر 4 اندام دست و پا) را به خدمت گرفتند. این فرد (با نام آزمایشگاهی T11) به علت بیماری تتراپلژی قادر به حرکت اندام های فوقانی و تحتانی خود نبود.

در این آزمایش، دستگاه دریافت نماینده سیگنال های قشر حرکتی مغز با نام Brain Gate(دروازه مغز؛ اختراع و توسعه روز به روز این دستگاه فرصت نادری را برای پیشبرد علوم اعصاب و شناخت چگونگی کارکرد مغز انسان در هر فرد مختلف را ممکن می نماید. تمام این اطلاعات برای ساختن نسلی دیگر از فناوری های عصبی ترمیمی، به کار خواهند آمد) را به T11متصل کردند. این دستگاه اطلاعات حرکتی مغز را پردازش و با فرستنده ای وایرلس به ماوس و صفحه کلید کامپیوتر ارسال می کرد.

در این مطالعه از T11 خواسته شد تا فعالیت فکری شبیه به بازی SIMON (در این بازی الگوهای مختلفی از نورهای چشمک زن به نمایش درمی آیند و از بازیکن می خواهند آن ها را به یاد بیاورد) را انجام دهد. تنها کاری که T11 ملزم به انجام آن بود فکر کردن به حرکت دادن دستش بود تا این سیگنال های مغزی به وسیله دستگاه Brain Gate دریافت و به کامپیوتر منتقل شوند.

در همان شب، تمامی فعالیت های قشر حرکتی مخ T11 ضبط و به صفحه کامپیوتر انتقال داده شد؛ نتیجه این انتقال باورنکردنی بود. صفحه کامپیوتر دقیقا همان الگوهایی را به نمایش گذاشت که پیش تر T11 در حین بازی simon تجربه نموده بود. دانیل رابین بیان داشت که این داده ها مستقیم ترین علت بر وجود مکانیزم باز پخش وقایع در طول خواب انسان ها است.

کش با توجه به اهمیت بالای این انتقالات گفت: امید ما این است که بتوانیم از این اطلاعات برای یاری به ایجاد رابط های بهتر مغز و رایانه استفاده کنیم و به الگوهایی دست پیدا کنیم که به افراد یاری می نماید سریع تر و کارآمدتر یاد بگیرند تا در شرایطی که به آنها آسیب وارد شده، کنترل را به دست آورند؛ در واقع نظر این دانشمند بر توسعه دستگاه Brain Gate برای یاری به افراد معلول بود.

در این مطالعه بیشتر بازپخش های انجام شده در طول خواب با موج آهسته یا مرحله خواب عمیق اتفاق افتاده است.

نتیجه گیری آزمایش محققان بیمارستان عمومی ماساچوست با همکاری کارشناسان دانشگاه براون:

مغز انسان در هنگام خواب با استفاده از مکانیزم بازپخش وقایع به دسته بندی اتفاقاتی که در طول روز برای ما افتاده است می پردازد؛ هرچه ما خواب عمیق تری داشته باشیم مکانیزم بازپخش وقایع بیشتر و نمایان تر فعال بوده و دسته بندی موضوع ها و به یادسپاری آن ها با گستردگی بیشتری انجام می گردد.

آیا امکان یادگیری اطلاعات تازه در حین خواب وجود دارد؟

فعالیت فکر ما در حین خواب و پردازش اطلاعات موضوع بدیهی است که همگی ما بر آن واقف هستیم؛ اما آیا فکر ما توانایی یادگیری موضوع های تازهی را که در طول روز با آنها روبرو نشده ایم دارد؟

در سال های گذشته تحقیقات بسیار زیادی در این زمینه انجام شده که به این سوال پاسخ مثبت داده است؛ اما نکته مهم آن است که فکر ما با حواس 5 گانه خود وقایع را درک و آن ها را پردازش می نماید. از این حواس تنها حس شنیداری در حین خواب به پردازش اطلاعات بیرونی می پردازد تا موقعیت جسم انسان را نسبت به محیط پیرامونش تجسم کند. حال تحقیقات نشان داده اند از این خاصیت فکر می توان برای یادگیری استفاده کرد؛ البته باید در نظر داشت در این حالت یادگیری به صورت گسترده نبوده، ولی همچنان امکان یادگیری وجود دارد.

در ادامه توجه شما را به چند نمونه از یادگیری اطلاعات در حین خواب جلب می کنم:

1. یادگیری کلمات زبان دیگر: دانشمندان در آزمایش های اخیر خود کوشش کردند کلمات زبان هلندی را به دو گروه از افراد آلمانی آموزش دهند. آنها برای انجام این آزمایش، این افراد را در اتاق هایی جداگانه برای خواب قرار دادند. در حین خواب برای گروه اول افراد، صداهایی از کلمات هلندی به همراه معنی آنها در زبان آلمانی پخش شد؛ گروهی که در طول خواب به صدای کلمات گوش داده بودند عملکرد بهتری در ترجمه کلمات هلندی داشتند. دانشمندان برای آن که مطمئن شوند این یادگیری در طول خواب انجام شده و حاصل گوش دادن افراد نیست این فایل صوتی را برای افرادی که در حال اجرا فعالیت روزمره مانند کار کردن، پیاده روی و… بودند نیز پخش کردند؛ جالب اینجاست که این گروه نیز نمی توانستند مانند گروهی که در حین خواب به فایل ها گوش داده بودند کلمات را ترجمه نمایند.

2. یادگیری مهارت های موسیقی: در این پژوهش نیز محققان دو گروه از نوازندگان ملودی را گرد هم جمع کردند سپس در حین خواب گروه اول برای آنان قطعه ای موسیقی گیتار نواخته شد. بعد از بیدار شدن هر دو گروه از آنان خواسته شد تا قطعه موسیقی را اجرا نمایند. در عین ناباوری گروهی که در خواب این ملودی را شنیده بودند بدون آن که هیچ پیش زمینه یا خاطره ای از آن داشته باشند قطعه را به صورت کامل اجرا کردند.

3. محل قرارگیری اشیا: در سال 2013 پژوهشگران از تعدادی فرد مسن (که فکر آنها خاطرات را اغلب در قسمت کوتاه مدت حافظه ذخیره می نماید) خواستند تا با استفاده از یک کامپیوتر، یک شیء خاص را در نمایشگر جابه جا و در محل تعیین شده قرار دهند. بعد از انتخاب مکان مورد نظر و قرار گرفتن سوژه در آن قسمت، صدای خاصی شنیده می شد. سپس شرکت نمایندگان در این آزمایش به مدت 1.5 ساعت می خوابیدند. در طول خواب صدایی که زمان جابجایی شیء در نمایشگر نواخته شده بود برای یک گروه از افراد پخش شد؛ توجه داشته باشید تمامی فایل های صوتی پخش شده در آزمایش های ذکر شده در مرحله خواب عمیق افراد شرکت نماینده در آزمایش بوده تا یادگیری به دست آمده، نتیجه یادگیری در اثر شنیدار نباشد.

جای تعجبی ندارد که بعد از بیداری، حافظه افراد تضعیف می گردد، اما گروهی که در معرض شنیدن صدا قرار گرفته بودند حافظه قوی تری داشتند و شیء را با دقت بیشتری در مکان مورد نظر قرار می دادند.

4. دسته بندی خاطرات: دانشمندان معتقدند مغز ما در به یادسپاری خاطرات از یک سیستم برچسب گذاری خاص استفاده می نماید؛ اساس کار این سیستم به صورتی است که خاطراتی که دارای اهمیت بیشتری هستند در بخش بلندمدت و خاطرات با اهمیت پایین تر جایگزین خاطرات کوتاه مدت دیگر می شوند. اما این سیستم قابلیت هک کردن را با استفاده از صدا دارد!

تحقیقات اخیر نشان می دهد چنانچه اتفاقات کم اهمیت با صدا همراه شوند و این صدا را ما در بازه های زمانی مختلف گوش دهیم فکر ما خاطره را پراهمیت تلقی نموده و آن را برای مدت طولانی تری در خود حفظ می نماید.

چگونه یادگیری خود را در حین خواب تقویت کنیم؟

تا اینجا متوجه شدیم فکر ما توانایی یادگیری در طول خواب را با استفاده از حس شنیداری دارد؛ اما از آنجایی که این قوه شنیداری در طول خواب به طور گسترده فعالیت ندارد، یادگیری به صورت کامل و دقیق صورت نمی پذیرد؛ پس این گونه می توان نتیجه گرفت که ما می توانیم از توانایی محدود فکر خود در حین خواب برای یادگیری مطالب تازه سبک، مطالب که در طول روز فرا گرفته ایم و می خواهیم آنها را به حافظه بلندمدت بسپاریم و یادگیری مطالب مورد علاقه استفاده کنیم. بدیهی است که در صورت استفاده از مطالب سنگین، یادگیری ما بسیار محدود و فاقد ارزش خواهد بود.

در ادامه با استفاده از چند روش بیان شده می توانید یادگیری خود را در حین خواب تقویت کنید:

• مطالعه قبل از خواب: یکی از عادات خوب مطالعه که بسیاری افراد از آن بهره می برند، مطالعه کتاب قبل خواب است؛ این کار سبب می گردد در حین خواب اطلاعات تازه بیشتر در مغز ما تجزیه و تحلیل شوند و با تماشا رویا در این زمینه این اطلاعات توسعه نیز پیدا نمایند.
• مرور قبل خواب: اگر احتیاج به یادگیری اطلاعات به صورت دقیق دارید، آنها را قبل خواب مرور کنید! این کار علاوه بر یادآوری مجدد اطلاعات سبب تغییر برچسب گذاری این اطلاعات به وسیله مغز شده و آنها را در دسته اطلاعات مهم تر ذخیره خواهد نمود.
• گوش دادن به فایل اطلاعات: با توجه به اطلاعات ارائه شده در این مطلب، قطعا خود دیگر اهمیت این موضوع را می دانید.
• ساعت خواب: دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که خوابیدن بین ساعت 10 تا 11 شب، برترین زمان است. چرا که در این صورت مدت زمانی که در حالت خواب عمیق قرار می گیرید بیشتر خواهد بود.

نتیجه گیری

یک سوم از طول زندگی هر انسان در خواب سپری می گردد. بازه ای بسیار گسترده که می توان از آن برای یادگیری مطالب تازه، مرور اطلاعات و داده های فرا گرفته شده، تثبیت خاطرات و… استفاده کرد. همیشه بسیاری از افراد، زمان کافی برای انجام تمامی فعالیت های مد نظر خود را در طول روز به دست نمی آورند یا افرادی برای پیشرفت هر چه بیشتر سعی در استفاده از تمام ظرفیت های زمانی در اخیار خود دارند. بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان می خواهند با استفاده از هر روشی، مطالب درسی را به حافظه بلندمدت خود بسپارند تا مجبور به مرور مجدد آن نشوند. اکنون می توان از بازه زمانی خواب برای تثبیت و رشد داشته هایمان استفاده کنیم.

227227