بیماری نوبل چیست و چرا بسیاری از برندگان این جایزه به آن مبتلا می شوند؟ - خبر آزمون

مفهوم بیماری نوبل: اعتماد به نفس یا خطای علمی؟

بیماری نوبل به شرایطی اشاره دارد که در آن فردی که دستاوردهای علمی مهمی داشته است، به دلیل معروفیت و اعتبار علمی خود، نظریه های غیرعلمی یا شبه علمی را ترویج می نماید. برای مثال، بعضی از برندگان نوبل، پس از دریافت این جایزه، به تئوری هایی نظیر مخالفت با واکسیناسیون، حمایت از درمان های جایگزین غیرعلمی، یا ایده های بحث برانگیز در حوزه های مختلف روی آورده اند.

دلیل اصلی این پدیده چیست؟ اعتماد به نفس بیش از حد، که با موفقیت علمی تقویت می گردد، نقشی کلیدی ایفا می نماید. این افراد ممکن است تصور نمایند که نبوغ آن ها در یک حوزه خاص در سایر حوزه ها نیز می تواند توسعه می یابد. چنین تفکری می تواند منجر به مقاومت در برابر نقدها و پذیرش ایده های غیرمعمول گردد.

روانشناسی بیماری نوبل: فشار معروفیت و میل به تمایز

یکی دیگر از دلایل بیماری نوبل، فشار روانی ناشی از معروفیت و انتظارات اجتماعی است. برندگان نوبل به نمادهایی فرهنگی تبدیل می شوند و از آن ها انتظار می رود که نه تنها در علم، بلکه در موضوعات اجتماعی و سیاسی نیز پیشرو باشند. این انتظارات ممکن است آن ها را به سمت اتخاذ مواضع افراطی سوق دهد.

از سوی دیگر، بعضی از این افراد ممکن است در پی متمایز شدن از دیگران باشند. نظریه های بحث برانگیز یا افراطی می توانند راهی برای جلب توجه بیشتر و حفظ جایگاه آن ها در فکر عمومی باشند.

نمونه های عملی از بیماری نوبل

بیماری نوبل را می توان به وسیله مثال های واقعی بهتر درک کرد. در ادامه به شش نمونه از برندگان جایزه نوبل اشاره می کنیم که پس از دریافت این جایزه، به نظریه ها یا ایده های غیرعلمی و بحث برانگیز گرایش پیدا کردند:

1. لینوس پاولینگ (Linus Pauling)

برنده جایزه نوبل شیمی (1954) و جایزه صلح نوبل (1962)، پاولینگ یکی از بزرگ ترین دانشمندان قرن بیستم به شمار می رود. اما او به دلیل حمایت شدید از مصرف مقادیر بالای ویتامین C به عنوان درمانی برای همه چیز، از سرماخوردگی گرفته تا سرطان، مورد انتقاد نهاده شد. تحقیقات علمی نشان داده اند که چنین ادعاهایی فاقد شواهد کافی هستند و مصرف بیش از حد ویتامین C حتی ممکن است مسائل سلامتی ایجاد کند.

2. کری مولیس (Kary Mullis)

برنده جایزه نوبل شیمی (1993) به دلیل اختراع روش PCR، مولیس پس از دریافت جایزه به ترویج نظریه هایی پرداخت که با علم پذیرفته شده در تضاد بودند. او نقش ویروس HIV در ایدز را زیر سؤال برد و بعلاوه به تئوری های شبه علمی مانند اعتقاد به تأثیرات عجیب ستاره شناسی علاقه مند شد. این دیدگاه ها مورد انتقاد گسترده جامعه علمی نهاده شدند.

3. برایان جوزفسون (Brian Josephson)

برنده جایزه نوبل فیزیک (1973) به دلیل کشف اثر جوزفسون (Josephson Effect)، او پس از دریافت جایزه به موضوعات بحث برانگیزی مانند ارتباط میان فیزیک کوانتومی و پدیده های ماورایی پرداخت. جوزفسون از ایده هایی مانند تله پاتی و دیگر پدیده های فراطبیعی حمایت کرد، که اغلب مورد تمسخر و انتقاد جامعه علمی نهاده شده است.

4. فرانسس کریک (Francis Crick)

یکی از کاشفان ساختار DNA و برنده جایزه نوبل پزشکی (1962)، کریک در سال های بعد نظریه ای به نام پانسپرمیا (Panspermia) را مطرح نمود. او معتقد بود که حیات روی زمین ممکن است به وسیله موجودات فضایی به این سیاره منتقل شده باشد. اگرچه این نظریه به طور کلی به عنوان فرضیه ای علمی مطرح شد، اما بسیاری آن را در حوزه علم تخیلی و بدون شواهد کافی طبقه بندی کردند.

5. لوس مونتانیه (Luc Montagnier)

برنده جایزه نوبل پزشکی (2008) به دلیل کشف ویروس HIV، مونتانیه پس از دریافت این جایزه به ترویج نظریه های شبه علمی پرداخت. او از ایده هایی مانند اثرات آب حافظه دار (memory water) در درمان بیماری ها حمایت کرد، که ارتباط نزدیکی با هومئوپاتی (Homeopathy) دارد. این ادعاها به طور گسترده به وسیله دانشمندان رد شدند.

6. نیلز رایلندز (Niels Ryberg Finsen)

برنده جایزه نوبل پزشکی (1903) به دلیل استفاده از نور برای درمان بیماری هایی مانند لوپوس (Lupus Vulgaris)، رایلندز در ادامه زندگی علمی خود به ادعاهایی درباره درمان بیماری ها با تابش های خاص پرداخت که پایه علمی قوی نداشتند. این دیدگاه ها در نهایت باعث شد که بسیاری از نظریه های او کنار گذاشته شوند.

آیا بیماری نوبل اجتناب پذیر است؟

پژوهشگران معتقدند که راهکارهایی وجود دارد که می تواند از وقوع بیماری نوبل جلوگیری کند. برای مثال، تأکید بر تفکر انتقادی، یادگیری مادام العمر و پذیرش نقدهای سازنده می تواند به حفظ عقلانیت یاری کند. بعلاوه، تأکید بر کار تیمی به جای تأکید صرف بر فرد، می تواند معروفیت فردی را متعادل تر کند و از اعتماد به نفس بیش از حد جلوگیری کند.

با این حال، پدیده بیماری نوبل موضوعی پیچیده است که ریشه در تعامل میان روانشناسی فردی، ساختار جامعه علمی و فشارهای اجتماعی دارد. این موضوع همچنان یکی از مباحث مجذوب کننده و مهم برای تحقیق و آنالیز باقی خواهد ماند.

نبوغ یا چالش انسانی؟

بیماری نوبل تنها یک نقص نیست؛ بلکه نمایشی از انسانیت و محدودیت های روانی و اجتماعی نخبگان است. حتی بزرگ ترین فکر ها نیز در برابر خطاها و اشتباهات مصون نیستند. شاید این پدیده بتواند الهام بخش جامعه علمی برای بازاندیشی در خصوص ساختارها و فرهنگ نخبگی باشد.