نگاهی به نقش برجسته های کاخ های تخت جمشید - خبر آزمون

مجموعه کاخ های تخت جمشید در دشت مرودشت فارس، بی گمان بزرگترین و مهمترین اثر باستانی شناخته شده ایران بوده که سالانه میزبان هزاران جهانگرد داخلی و خارجی است.

ابوالحسن اتابکی (دانش آموخته زبان های باستانی و دکتری تاریخ) با اشاره به آنکه مجموعه کاخ های تخت جمشید شامل کاخ های متعددی است که کاربری آنها از یکدیگر متمایز است، گفت: نخستین کاخ ها آنهایی هستند که به منظور تشریفات مورد استفاده قرار می گرفتند که از آن جمله میتوان به کاخ آپادانا، صد ستون، سه دروازه اشاره نمود که در آنجا شاه با بزرگان کشوری و لشکری، زنان درباری و بعلاوه خراج گذاران و هدیه آوران تابع شاهنشاهی هخامنشی ملاقات میکرد.

دسته دوم، کاخ های با دفاتر اداری همانند خزانه و تالار سی و دو ستونی که محل کارکنان امور اداری و درباری تخت جمشید بود و دسته سوم، کاخ های نشیمنگاه همانند کاخ تچر، هدیش، H و G که کاخ اختصاصی شاهنشاهان هخامنشی بود و در آنجا نه تنها محل نشیمنگاه و اتاق خواب های شاه بزرگ بلکه محل برگزاری مراسم سمپوزیوم و سفره های شکوهمند شاهی بوده است.

اتابکی پیرامون نگاهی به نقش برجسته های کاخ های تخت جمشید گفت: در طاقچه ها و دیواره های کاخ های اختصاصی تخت جمشید نقوش خدمتکاران سفره شاهی به تصویر کشیده شده که برخی به اشتباه به خاطر پوشش باشلیق مانند این نقوش را تصاویر زنان آن هم محجبه پنداشته اند. این افراد برخی با ریش و سیبیل و برخی بدون ریش ترسیم شده اند که در واقع، مردان خدمتکاری هستند که نویسندگان یونانی همزمان با دوره هخامنشی درباره آنها بسیار قلم فرسایی کرده اند. این مردان خدمتکاران مشک انواع ظروف غذا، جام ها، پیاله ها و بعلاوه گاهی یک بره، بزغاله و آهویی کوچک را به دوش گرفته اند و به سوی کاخ روانه هستند.

در اینجا حمل یک بزغاله و آهو بدان معنی نیست که یک موجود زنده را به هنگام صرف غذا برای شاه بزرگ می بردند بلکه نشانه ای از لوکس نشینی و شکوهمندی سفره شاهنشاه هخامنشی است که بدین وسیله به نمایش گذاشته می گردد. چنانچه مورخی چون هرودوت پدر تاریخ در این مورد می گوید: بزرگان پارس یک اسب، یک شتر، یک گاو را با تمام هیکل در اجاق می پزند و گوشت آنها را بین افراد تقسیم می نمایند و اینگونه سخاوت و بزرگی سفره خود را به نمایش می گذارند.

اتنه دیگر مورخی رومی به نقل از دینون و کتزیاس میگوید هر روز هزاران حیوان برای شاه بزرگ ذبح میشد از قبیل گاو، شتر، گوزن و پرندگان بسیاری همانند شتر مرغ عربستان، اردک و خروس…این مورخ اذعان داشت که روزانه پانزده هزار تن بر سر سفره شاه هخامنشی به صرف غذا می پرداختند که این نشان از قدرت سیاسی و مادی اوست که شاه بزرگ را فراتر از دیگر مردمان به نمایش بگذارد.

اتابکی گفت: الواح تخت جمشید نیز تداعی نماینده چنین نمایش شکوهمندی است. چنانچه الواح به شکل مستند، گزارشی متنوع از خدمتکاران توزیع غذاها، تعداد آشپزها، نانوایان، طباخان، ساقیان، عطرسازان و صاف نمایندگان نوشیدنی و بعلاوه تنوع غذاها، چگونگی تهیه آنها و میزان مصرف کارکنان کارگران و دیگر مردان و زنان شاه را پیش روی ما میگذارند و نشان می دهد سالانه ترازنامه ای از کارکردها و چگونگی تحویل آذوقه از انبار شاهی را طی سند رسمی در اختیار سازمان اداری قرار می دادند.

نجمه ابراهیمی (کارشناس ارشد تاریخ) گفت: به گفته مورخان یونانی و بعدها رومی، مردان خدمتکاری که برای توزیع غذای سفره های شاهی حاضر می شدند، می بایست قبلا حمام می گرفتند، خود را معطر می کردند و لباس سفید بر تن می نمودند. آشپزهای ماهر و چیره دست همیشه در جستجوی غذای تازه برای سفره شاهی بودند و به هنگام صرف غذا که با حالت درازکش بروی ناز بالش و تختخواب بود، انواع موسیقی ها همراه با چنگ، فلوت و آواز برای شاه نواخته میشد که خدمتکارانی مسئول تهیه ملافه ها، بالش ها و نحوه پهن کردن و جمع آوری آنها بودند.

شاه بزرگ در هر سرزمینی که بسر می برد، همیشه غذاهای متنوع و متمایزی را میل می کرد که پیشتر دولت شهرها می بایست آنها را تهیه می نمودند. حتی وقتی شاه به جنگ می رفت، تمام خانه اش را همراه با آشپزان، خدمتکاران، مواد غذایی و چارسرانجام گوناگون به همراه داشت.

وی گفت: یکی از مورخان از ستون مفرغی که برنامه غذایی روی آن حک شده بود و از زمان کوروش معمول شده، یاد می نماید که شامل انواع آردها، میوه ها، چارپانان گوناگون، پرندگان متنوع، چاشنی های غذایی، انواع روغن ها، مواد لبنی و حتی هیزم ها بوده است.

ابراهیمی گفت: برخی از خدمتکاران که در مراسم باده نوشی (سمپوزیوم) بعد از شام شاهانه شرکت می کردند، می بایست جام را با سه انگشت می گرفتند، دهان خود را می پوشیدند و پیش از ریختن نوشیدنی، خود از آن می نوشیدند که مبادا سمی وارد باده شاه بزرگ نگردد چنانچه در خصوص غذاهای سفره شاه نیز خدمتکاران می بایست پیش از صرف غذا بوسیله شاه، خدمتکاران اندکی از غذا را میل می نمودند تا شاه بزرگ از هر گونه گزند به دور بماند.

اتابکی در سرانجام اذعان داشت: در کاخ های تخت جمشید هیچ نقش برجسته ای از زنان حجاری نشد اما در بسیاری از مهرها، تابلت ها، فرش ها و بعلاوه در برخی از ساتراپی های تابع هخامنشی نقش برجسته زنان ترسیم شده است. الواح تخت جمشید نشان می دهد که زنان دوره هخامنشی هم ردیف مردان و گاهی فراتر از آنها به تصویر کشیده شده است. چنانچه برخی از آنها دارای سمت مدیر (آراشرا) را داشتند.