نظریه گفتمان: از ساختاگرایی تا پساساختارگرایی - خبر آزمون

در این راستا عمده ارجاعات به کتاب اصلی آنها به نام هژمونی و استراتژی سوسیالیستی است و سایر آثار این دو در بسیاری از پژوهش ها مورد غفلت قرار می گیرد. بنابراین لازم بود که کتاب مستقلی تدارک دیده گردد که در آن بتوان ابعاد اندیشه های لاکلائو و موفه را هم به لحاظ آراء خود آنها و هم از حیث تفسیر اندیشه های آنها از سوی سایر پژوهشگران و اندیشمندان پوشش داد.

کتاب حاضر دقیقا با همین هدف نوشته شده است و در نگارش این کتاب تقریبا تمام آثار ارنستو لاکلائو و شانتال موفه مطالعه شده است. گفتنی است که تمرکز بر حوزه گفتمان صرف یکی از حوزه های مطالعاتی آنها بوده و این دو اندیمشندورز سترگ در حوزه های مطالعاتی دیگری ورود نموده اند که طبعا ارتباطی با موضوع این کتاب پیدا نمی نماید.

این کتاب در سه بخش تنظیم شده است؛ در بخش اول مفهوم گفتمان و آنگاه تحلیل گفتمان مورد تدقیق قرار گرفته است. کثرت استعمال این واژه تا حدی است که در بعضی اوقات غلط های فاحش معنایی و ماهوی بر آن مرتب می گردد. به همین دلیل لازم بود موضوعاتی نظیر معنا و مفهوم گفتمان به لحاظ فنی، چیستی تحلیل گفتمان و تحلیل گفتمان و برساخت گرایی اجتماعی مورد آنالیز قرار گیرند نهایتا پیدایش تحلیل انتقادی گفتمان و بعلاوه مبانی و روینمودهای مهم و معروف آن به تفصیل ارائه شده است.

در بخش دوم به نظریه گفتمان پرداخته شده است. کوشش نویسندگام بر آن بوده که اندیشه های لاکلائو و موفه را در پرتو آرا اندیشمندانی که در نضج نظریه آنها موثر بوده اند، ردیابی نمایند. از زبان شناسی ساختارگرای سوسور و مارکسیسم آلتوسری و دیکانستراکسیون دریدا گرفته تا دیرینه شناسی و نقد قدرت فوکو و سوژه لاکانی در مفصل بندی لاکلائو و موفه الهام گرفته شده و لذا می بایستی تک تک این نظریات مورد موشکافی قرار گیرد تا بتوان مولفه ها و ابعاد گوناگون نظریه مذکور را به استفهام نشست.

هنر لاکلائو و موفه این است که این مفاهیم انتزاعی را به مقوله هایی در دسترس و عینی تبدیل نموده و آنها را در خدمت تحلیل جامعه بشری قرار داده اند. آنجا که ضمن عبور از انسداد و جزم گرایی مارکسیستی، عرصه تنازعات گفتمانی را به شکل باز و محل تلاقی نیروهای متعارض می بینند.

شاید لاکلائو و موفه به قدری در پیچیدگی های نظری خود فرورفته اند که هیچگاه فرصت آن را پیدا نکردند یا نخواستند که ابزارهای مشخصی برای امکان مندی پژوهش بر اساس نظریه خودشان ارائه نمایند. آنها معتقدند همه امور صبغه ای گفتمانی دارند و لذا تمامی پدیده های اجتماعی را می توان با ابزارهای گفتمانی تحلیل و آنالیز کرد. اما این ابزارها کدامند؟ آیا در این رویکرد می توان همچون رویکرد فرکلاف به طیفی از ابزارها و وسایل تحلیل دسترسی داشت؟ در نظریه لاکلائو و موفه چگونه و با چه ابزارهایی می توان به گفتمان هایی که در کنه متون جا خوش نموده اند، پی برد؟ متون مورد نظر در حال فراوری و بازفراوری چه گفتمان هایی هستند؟ در متون مذکور چه معناهایی قرار است برجسته شده و چه معناهایی به حاشیه برده شوند؟

بخش سوم کوشش می نماید برای این سوالات پاسخی به دست دهد. نویسندگان ضمن تدقیق در آثار پژوهشگران داخلی و خارجی متوجه شدند که تمایل زیادی به استفاده از ابزارهای تحلیل فرکلافی در نظریه گفتمان وجود دارد. هر کدام از این دو مکتب شرح خود را برای معنا و امکان پذیری تغییرات اجتماعی دارند فلذا چگونه و با چه تفسیری می توان ابزارهای فرکلافی برای پژوهش مبتنی بر نظریه گفتمان استفاده کرد؟

در اغلب پژوهش ها صرفا این امکان مندی اشاره می گردد اما هیچ تفسیر اپیستمولوژیک و متدولوژیک ناظر بر این همپوشانی ارائه نمی گردد. به همین دلیل در بخش مجزایی از این کتاب به موضوع متدولوژی و ابزارشناسی در نظریه گفتمان اشارات مبسوطی می گردد. در این راستا ابزارهایی چون برجسته سازی و حاشیه رانی و بعلاوه بعضی روش های تحلیل متن مورد آنالیز قرار گرفته است.

مطالعه این کتاب که توامان محصول تحقیق گفتمانی و دانشگاهی به شکل غیرتئوریک است، می تواند برای تمامی پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی در رشته ها و گرایش های گوناگون علوم و بعلاوه دانشجویان و محققانی که علاقه مند به شناخت و یادگیری جامعی از تحلیل های گفتمانی هستند، مفید واقع گردد.

کتاب نظریه گفتمان: از ساختاگرایی تا پساساختارگرایی نوشته محمدرضا رسولی و پویا نعمت اللهی با شمارگان 500 نسخه در 315 صفحه به بهای 95 هزار تومان از سوی نشر لوگوس منتشر شده است.