شهر قلعه های باستانی - خبر آزمون

شهر قلعه های باستانی

نویسنده:شیما فرهادی

زیر عنوان:ماهنشان شهری است اسرارآمیز که در آن تونل های مخفی شگفت آوری وجود دارد

ماهنشان نام منطقه ای است در جنوب غربی زنجان؛ شهری پر رمز و راز که تا چند هزار سال پیش محل حکمرانی قوم مادها بود. ماهنشان آثار تاریخی و دینی زیادی دارد. بناهایی که هر بار پژوهشگران به تحقیق روی آنها می پردازند و یافته های جدیدی به دست می آورند. تحقیقات زیادی روی این شهر اسرار آمیز اجرا شده ولی هنوز باستان شناسان به اتفاق نظری در خصوص نام این شهر و حکومتی که آن را ساخته نرسیده اند. تا چند هزار سال پیش ماهنشان سرزمین پهناوری بود و منطقه ها دیدنی زیادی را در خود جا داده بود. غار گلیجک ، قلعه ارزه خوران و شهر زیرزمینی دژمند از دیدنی های این سرزمین باستانی هستند.

بعد از عبور از جاده ترانزیت تبریز و پشت سر گذاشتن سه راهی نیک پی در جنوب غربی زنجان ،جایی که 110 کیلومتر به زنجان مانده ، شهری به نام ماهنشان وجود دارد . این شهر در جنوب رودخانه قزل اوزن قرار گرفته . گروهی از محققان معتقدند ماهنشان همان مادنشان است به معنای سرزمین قوم ماد و عده ای دیگر بر این باورند که ماهنشان ابتدا می نوشان بوده!

یافته هایی که از منطقه های مانند غار گلیجک به دست آمده نشان می دهد تمدنی ما قبل تاریخ در این منطقه وجود داشته . امیر الهی ، مدیر کل میراث فرهنگی زنجان در این باره می گوید : ماهنشان تا چند هزار سال پیش منطقه ای وسیع بود و بسیار از روستاها و شهرستان های زنجان را شامل می شد . باستان شناسان در کاوش هایی که در ماهنشان کنونی و منطقه ها اطرافش انجام داده اند آثار با ارزشی را کشف نموده اند که از قدمت زیاد این شهر حکایت دارد.در کاوش هایی که در غار گلیجک در 37 کیلومتری زنجان اجرا شده آثاری به دست آمده که حدود 30 هزار سال قدمت دارند. این آثار به دست آمده به خوبی به قدمت و تاریخ زنجان گواهی می دهند. در روستای خوئین که تا چندین سال پیش قسمتی ازماهنشان به حساب می آمد غاری سنگی به نام دژمند کشف شده . کارشناسان بعد از آنالیز تکه سفال هایی که از این منطقه به دست آمده، اعلام کردند نقوش روی این سفال ها مربوط به هیچ دوره تاریخی شناخته شده ای نیست.

شهر زیرزمینی

روستای خوئین زنجان در 60 کیلومتر جاده زنجان ، بیجار قرار گرفته . این روستا به علت وجود آثار تاریخی مشابه بی ارتباط با ماهنشان نیست . در تقسیمات اداری و کشوری حال حاضر هر کدام از این آثار باستانی در یک منطقه قرار گرفته اند اما در گذشته همه این محوطه های باستانی جزو یک منطقه بوده و تحت فرمانروایی حاکم ماهنشان بوده است . شهر زیرزمینی دژمنده یا دژمند، اثری بسیار استثنایی است که از دالان ها و اتاق هایی تشکیل شده که در دل زمین کنده شده اند. معماران خبره ای که این شهر زیرزمینی را ساخته اند همه جوانب را در نظر گرفته بودند، چرا که در سقف های سنگی این بنا منافذی تعبیه شده بود تا تهویه هوا به خوبی صورت گیرد.

کشف این شهر زیرزمینی هم در نوع خود جالب است چرا که همین منافذ باعث شد وجود این شهر زیرزمینی فاش گردد به این ترتیب که خانه ای در روستای خونین نشست نموده و درون شهر زیرزمینی فرو می رود ؛ به این شکل اهالی روستا دالان ها و اتاق های سنگی شهر زیرزمینی را کشف می نمایند. دژمند ، این شهر زیرزمینی پیچ و خم های زیادی دارد . شاید یکی از دلایل معماری پرپیچ و خم این شهر ، این است که هنگام حمله دشمنان مانع پیشروی سریع آنها می شد . برای همین ساکنان قدیم خوئین می توانستند از فرصت استفاده نموده و در اتاقک های تو در توی دژمند پنهان شوند. دژمنده اتاقک و راهروی زیادی دارد. در برخی از نقاط این شهر زیرزمینی می توان ایستاده حرکت کرد اما اگر بخواهید تمام و کمال دژمند را جست و جو کنید، باید سینه خیز رفتن را هم یاد بگیرید . محققانی که برای تحقیق به این شهر زیرزمینی رفته اند معتقدند این بنا یکی از شگفتی های دنیا است چرا که در 40 متری سطح زمین ساخته شده و حدود چهار کیلومتر هم طول دارد .در این شهر زیرزمینی همه چیز حساب و کتاب دارد . منفذهایی که برای تهویه هوا ایجاد شده در فاصله های مشخصی قرار گرفته اند و در مکان هایی هم شکاف هایی برای روشن شدن جهت تعبیه شده است . این شهر زیرزمینی نظیر چند ورودی دارد اما دو ورودی این شهر تا به حال بازگشایی شده ؛ یکی از این ورودی ها در روستا تعبیه شده و دیگری مشرف به یک دره سرسبز است .

شاید ساکنان قدیم خوئین به خاطر درامان ماندن از جنگ های آن موقع ، این شهر زیرزمینی را ساخته اند چرا که روی تپه های مرتفع این روستا چند برج دیده بانی هم ساخته شده تا به محض حمله دشمن ، دیده بان ها اهالی روستا را با خبر نمایند و آنها به شهر زیرزمینی پناه ببرند.

دودکش موجودات ناشناخته

شهر زیرزمینی یکی از ده ها شگفتی ماهنشان قدیم است که در روستای خوئین جا خوش نموده است . این معماری اسرار آمیز همه ساله گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به زنجان می کشد . اما در ماهنشان و نرسیده به روستای ایلی ایلاغ ، پدیده اسرار آمیز دیگری هم وجود دارد که حرف و حدیث های زیادی درباره اش وجود دارد . ستون هایی از جنس خاک رس که تخته سنگ های بزرگی رویشان قرار گرفته است . بومی های منطقه به این ستون های سر به فلک کشیده، لقب دودکش جن داده اند چرا که روی ستون ها تخته سنگ های سنگین و بزرگ به طرز عجیبی جاخوش نموده اند. البته برخی از بومی های منطقه به این ستون ها تخت دیو هم می گویند . آنها از قدیمی ترهای ماهنشان شنیده اند که در گذشته دیوها روی این تخته سنگ ها استراحت می نموده اند. البته جالب است بدانید این ستون های رسی هیچ ربطی به موجودات ناشناخته و دیوها ندارد.

محققان امروزه علت وجود این ستون های زیبا و بی نظیر را به این ترتیب توضیح می دهند؛ آنها معتقدند این ستون های رسی با لایه های سخت و سنگی شان حاصل فرسایش زمین طی سال های متمادی هستند. به این شکل که طی سال ها بارش باران و وزش باد بناها و تپه ها را فرسایش داده و اشکالی مانند ستون های رسی ماهنشان را به وجود آورده است.

قلعه های ابدی

از این ستون های عجیب و غریب هم که بگذریم ، نوبت به قلعه های پر رمز و راز ماهنشان می رسد . به گفته مدیر کل میراث فرهنگی زنجان در ماهنشان 20 قلعه وجود دارد که قلعه بهستان ، یکی از زیباترین و منحصر به فرد ترین آنهاست. این قلعه تاریخی در لیست آثار ملی کشور نیز ثبت شده است . بهستان قلعه ای صخره ای است که 200 متر طول و حدود 250 متر ارتفاع دارد . سازندگان این قلعه با کندن کوه دست به ساخت اتاق های مستحکمی زده اند که با گذشت سال ها هنوز پابرجاست . اتاق های این قلعه از طریق راهرو به هم راه دارند ، قسمت بالای قلعه هم از طریق راه پله با بخش های پایین در ارتباط است . ساکنان قلعه در گذشته از قسمت بالای قلعه به منظور دیده بانی و از اتاق های پایین برای انبار استفاده می کردند. باستان شناسان قدمت این قلعه را به قرن پنجم نسبت می دهند . الهی درباره علت ساخت چندین قلعه در ماهنشان می گوید : ساخت 20 قلعه در ماهنشان مورد توجه خیلی از محققان بوده ، به احتمال قوی این شهر محل حکمفرمایی حکومتی بزرگ بوده . علاوه بر این ، ماهنشان در جهت یکی از راه های فرعی جاده ابریشم بوده ، به همین علت کاروانسراهای زیادی هم در حومه این شهر ساخته شده است. در گذشته در هر قلعه یک ارگ ساخته می شد که مخصوص حاکمان بوده و در اطراف قلعه مردم در اجتماعات روستایی زندگی می کردند.

قلعه قشلاق

وردان حاکم قلعه قشلاق دستور داد سکه ای به نامش ضرب نمایند تا نامش ماندگار گردد. او نمی دانست این قلعه که از خشت و گل و سنگ ساخته شده است ، تا هزاران سال بعد نام او را زنده نگه می دارد؛ قلعه قشلاق با قدمت 2200 سال ، در لیست آثار ملی کشور ثبت شده است . این قلعه یک قلعه شهر است که 42 هکتار وسعت دارد و در 60 کیلومتری زنجان روی ارتفاعات دهستان قزل گچیلو و کنار رود قزل اوزن بنا شده است. در کاوش هایی در این قلعه باستانی اجرا شده ، سکه ای پیدا شده که نام وردان فرمانروای دوران میانی اشکانی بر آن ضرب شده است؛ یافته های سفالی ، وسعت قلعه و محل قرار گیری قلعه ، نشان دهنده این است که قلعه قشلاق یکی از مراکز مهم دوران اشکانی در زنجان بوده است.

قلعه نظامی

قلعه ارزه خوان هم یکی دیگر از قلعه های ماهنشان است . این قلعه که یک قلعه نظامی به شمار میرود ، مورد توجه خیلی از باستان شناسان است . چرا که می توانند با مطالعه نوع ساختار قلعه ارزه خوران ، به کاربرد دفاعی این قلعه پی برده و بعلاوه از سیستم نظامی و رموز جنگی گذشتگان باخبر شوند.

در محدوده ماهنشان 180 منطقه باستانی وجود دارد که قلعه ها ، کاروانسراها ، غارها ، پل ها و کلیساها را شامل می گردد . این مکان ها یادگاری از عصر نوسنگی ، برنز، آهن و تمدن بین النهرین هستند.

منبع:همشهری سر نخ،ش 72

منبع: راسخون